O duchowym ojcostwie

Prędzej czy później każdy to odkrywa. Nie mogę samemu poradzić sobie w wielu dziedzinach życia, dlatego szukam kogoś, dzięki komu mógłbym się umocnić. 

Kim taki ktoś powinien być? 

Świętym? Być może. Mistrzem? Czasami. Człowiekiem o nadzwyczajnych umiejętnościach i wiedzy? Dla mnie tak, dla innych niekoniecznie. 

Duchowy towarzysz wyłania się samoistnie, do tego nie potrzeba święceń prezbiteratu, niespodziewanie człowiek odkrywa, że właśnie ta osoba ma dar duchowego ojcostwa. Przy tej osobie czuję się wolny, czuję się sobą i jednocześnie mogę wzrastać w Bogu.

Ojciec prowadzi i kształtuje nie tyle poprzez dawanie rad czy wskazówek, ile przez towarzyszenie. Nawet nie tyle przez słowa, co dzięki swojemu milczeniu i obecności, która zawsze wynika z modlitwy i ogromnego pragnienia bycia sam na sam z Bogiem.

Tradycja pierwszych wieków

Prawdziwe poznanie nie jest możliwe bez oczyszczenia moralnego - twierdzili chrześcijańscy mnisi. Owo oczyszczenie moralne polegało przede wszystkim na uwolnieniu się od tzw. namiętności, czyli nieuporządkowanych przywiązań do czegoś, co nie jest Bogiem. 

Sami Ojcowie nigdy nie użyliby słowa "kierownictwo". Już ono samo miałoby w sobie dla nich posmak uzurpacji, a nawet pychy. Na płaszczyźnie duchowej to Duch Święty ma kierować istotą ludzką, a nie drugi człowiek. Człowiek w tym procesie kierownictwa duchowego jest tylko narzędziem. Tu pojawia się zasadnicza różnica pomiędzy filozoficzno-pogańskim kierownictwem duchowym, a kierownictwem chrześcijańskim. 

Doświadczenie duchowe nie jest zupełnie bez znaczenia, ale nie jest ono decydujące. Ludzkie bogactwo także w sensie duchowym i intelektualnym może służyć kierownictwu, ale może też w pewnych momentach stać się dla niego przeszkodą. 

Rozstrzygająca jest otwartość na Ducha Świętego i pewna więź, która rodzi się pomiędzy towarzyszem a towarzyszącym. Dlatego wybór duchowego Ojca pojawia się jak światło, niespodziewanie i nie da się tego intelektualnie wymusić.  

Metoda 

W praktyce Ojcowie nie używali zbyt wielu słów, wiele z ich złotych myśli, było prostymi pouczeniami. Pewien brat poprosił abbę Hieraklasa: 

"Powiedz mi słowo, jak mogę być zbawiony?". Ten odpowiedział: "Siedź w twojej celi; jedz, kiedy jesteś głodny; pij, kiedy jesteś spragniony, nigdy nie mów źle o innych, a osiągniesz zbawienie". 

Inny apoftegmat pokazuje jakie podejście mieli Ojcowie do ludzkich słabości, ile w nich ducha miłości. 

Jeden z braci zapytał: "Co mam robić, gdy widzę, że jeden brat zasypia podczas czuwania? Czy mam go szturchnąć, aby się obudził?" Odpowiedź Ojca jest piękna, jak sama Ewangelia: "Jeśli widzę, że w czasie modlitwy brat zasypia, wtedy układam jego głowę na kolanach, aby mógł spać spokojnie". 

Z wypowiedzi Ojców wynika, że byli świetnymi psychologami. Zapewne tak było, ale skupiając się tylko na aspekcie psychologicznym, bardzo spłycilibyśmy ich właściwy charakter. Nie chodzi tu więc o psychologiczny redukcjonizm, przed którym przestrzegał wybitny teolog XX w. i wielki znawca starożytności chrześcijańskiej Henri de Lubac: 

Czysta psychologia nie jest zdolna, w każdym razie w najsubtelniejszych przypadkach, do wykrycia różnic pomiędzy tym, co autentyczne a tym co tandetne, pomiędzy rzeczywistością duchową a iluzją. Przytłacza jedno i drugie, wspaniale nad nimi tryumfując. Myli upojenie alkoholowe lub narkotyczne z upojeniem Duchem Świętym. 

Ojcowie byli na antypodach takiego myślenia. Właśnie działanie Ducha Świętego i Jego światło było rozstrzygające. Stąd też ich niesłychana subtelność w radach jakich udzielali, a czasami odwaga na zupełne milczenie, kiedy tego światła nie mieli.

Wówczas pozostawała sama modlitwa. 

Wielu poszukujących rady chciałoby obarczyć swoich kierowników odpowiedzialnością za własne życie duchowe. Dlatego abba Pojmen czeka, aż brat dojrzeje, pozwalając, by ten przez jakiś czas ponosił nawet szkodę. Najwyraźniej szkoda byłaby jeszcze większa, gdyby on sam podjął za niego decyzję. Ojcowie wiedzieli, że nie tędy droga, że ich rolą jest przygotowanie człowieka do podjęcia decyzji, a nie branie ich odpowiedzialności na siebie. Owo przygotowanie do decyzji widać wyraźnie w  apoftegmacie:

Pewien brat radził się abby Józefa, mówiąc: "Chciałbym odejść z cenobium i mieszkać samotnie". Starzec mu odpowiedział: "Mieszkaj tam, gdzie widzisz, że twoja dusza znajduje pokój i nie ponosi szkody". Brat na to: "I we wspólnocie, i w samotności odnajduję pokój. Co każesz mi robić?". Starzec odrzekł: "Jeśli znajdziesz pokój i we wspólnocie, i w pustelni, to połóż te dwie myśli jak gdyby na wadze i postąp, jak uznasz, że będzie z większym pożytkiem dla twego postępu". 

Ich podejście do człowieka miało jedno źródło zakorzenione w Biblii. Najlepiej można je wyrazić słowami św. Pawła: "Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli". 

Ta wolność nie jest jednak czymś raz danym, ale musi być ciągle na nowo zdobywana, a raczej otrzymywana i odbierana jako łaska. 

Korzystałem z artykułu o. Stanisława Łucarza SJ: "Kierownictwo duchowe w pierwszych wiekach Kościoła"