Spotkałem ludzi, którzy przestali używać słów

Słowo „trappe”, określające trapistów i pierwsze założone opactwo cystersów reformowanych, w języku francuskim oznacza pułapkę. To nie tylko gra słów. Nie ma ucieczki, gdy On raz zawoła. 

Żył na ziemi człowiek, mąż gigantycznej siły ducha. Długo modlił się z niepowstrzymanym płaczem: "Zmiłuj się nade mną". 

Ale Bóg go nie słuchał. 

Upłynęło wiele miesięcy takiej modlitwy i siły jego duszy się wyczerpały. Wpadł w rozpacz i zawołał: „Jesteś nieubłagany!", i gdy wraz z tymi słowami coś jeszcze pękło w jego wyczerpanej z rozpaczy duszy, nagle ujrzał w mgnieniu oka żywego Chrystusa. Serce jego i ciało wypełnił ogień z taką siłą, że umarłby, gdyby ta wizja trwała choćby chwilę dłużej. Potem już nigdy nie mógł zapomnieć niewypowiedzianie łagodnego, bezgranicznie miłującego, radosnego, pełnego niepojętego pokoju spojrzenia Chrystusa. Przez następne długie lata swego życia nieustannie świadczył, że Bóg jest miłością - bezmierną i niepojętą.

Tak wspominał św. Sylwana jego uczeń Sofroniusz. 

Spotkałem ludzi, którzy noszą w sobie podobne doświadczenie. Bóg wypalił ich serca tak mocno, że przestali używać słów. Każde z nich stało się niewłaściwe, aby opisać tajemnicę. Ten, który jest czystą wolnością, naznaczył ich dusze i poza Nim nie są już w stanie znaleźć ukojenia. Nawet jeśli chcieliby uciec, doskonale wiedzą, że uciec nie mają dokąd. Świat nie jest już żadną alternatywą. To nie tylko gra słów, że słowo „trappe”, określające jednocześnie trapistów i pierwsze założone opactwo cystersów reformowanych, w języku francuskim oznacza pułapkę.

Ściany klasztoru pozornie tylko ograniczają, w rzeczywistości otwierają na nowy świat.

W sercu mają naukę Ewagriusza: „Nie utrzymuj kontaktów z wieloma ludźmi, żeby na twoją duszę nie spadł niepokój i zamieszanie, a wtedy chwiałbyś się na drodze skupienia”. Niektórzy mylą to z egoizmem. Jednak ich życie, polegające na nieustannym przekraczaniu samego siebie, wyraźnie temu przeczy. Codziennie od nowa wołają do Boga o zbawienie świata. 

Mieszkają w jednym z najsurowszych opactw trapistów na świecie. 

Kiedy w latach 70-tych cysterski charyzmat zaczynał tracić swoją wyrazistość, o. Hieronim z francuskiego Opactwa Sept-Fons, zainspirował grupę młodych mnichów i odczytał regułę na nowo. Zrezygnowano z własnych cel, pojawiły się dormitoria, a wszelkie duszpasterskie zaangażowania „na zewnątrz” zostały ucięte. 

"Zadaniem mnicha jest płakać, a nie nauczać" – brzmi stara monastyczna zasada. 

Po kilkunastu latach wspólnota zaczęła tętnić życiem, a mnichów pojawiło się tak wielu, że koniecznym wydawało się założenie kolejnego klasztoru. Opatrznościowym miejscem okazał się Nowy Dwór w Czechach, gdzie znajdowały się ruiny pocysterskiego opactwa.

Ożyły one na nowo. 

Kilka miesięcy temu spędziłem tam pewien czas. Miałem przywilej zamieszkać wraz z braćmi za klauzurą. Uczyłem się milczeć, ucinać sen i porozumiewać znakami. Bóg podarował mi niespodziewany prezent na moją rocznicę święceń kapłańskich. 

Ich życie jest piękne, niebezpiecznie pociągające, ale zarazem ogromnie wymagające. Bez nadprzyrodzonej łaski klasztor stanie się rodzajem więzienia, zwyczajnym obozem pracy, a dusza nie znajdzie pokoju i popadnie w smutek.

Zawiodą się ci, którzy wyobrażają sobie mnichów, jako ludzi mających nadmiar wolnego czasu, spacerujących pośród łąk i drzew. Nie ma miejsca, gdzie mógłbyś się schować. Sen, posiłek, praca, modlitwa, studium - wszystko dokonuje się w obecności współbraci. Cisza chroni przed błahością rozmów i daje przestrzeń na błogosławioną samotność. Celem mniszego życia nie są ludzie. Jest nim Bóg. Tylko w Nim odnaleźć można pokój. 

Dlatego nie jest to droga dla każdego, a jedynie dla tych, którym Bóg zechce udzielić takiej łaski. A ona zawsze jest tajemnicą. Gdy jednak przychodzi, człowieka dopada wewnętrzny pokój, poczucie bycia na swoim miejscu, a wszystko inne staje się blade. 

Ucieczka od świata nie wynika z pogardy dla ludzi, ale jest po to, aby móc ich uratować. Thomas Merton opisał mnichów, jako ludzi płynących ratować swe życie, by nie zatonąć w pogrążającym się okręcie społeczeństwa:

Wiedzieli oni, że dopóki miotają się na wraku, nie są w stanie zrobić niczego dobrego dla innych. Ale gdy znaleźli oparcie dla stóp na solidnym gruncie, sprawy się zmieniły. Mieli nie tylko zdolność, lecz nawet obowiązek pociągnięcia za sobą w bezpieczne miejsce całego świata. 

Klasztorny rytm ma uczyć ofiarności, samodyscypliny, szacunku dla czasu i przekraczania swojego egocentryzmu. Pomaga uzyskać przytomność, uzdrowić pamięć, oczyścić zmysły, odrzucając rzeczy zbędne, a wszystko po to, aby  dusza stała się wolna i mogła przyjąć zbawienie. 

Pobudka o trzeciej w nocy, piętnaście minut później matutinum, modlitwa psalmami i godzina czytań. W tym chórze mnisi spotykają się jeszcze sześć razy. Fizyczna praca podzielona jest na dwie części i trwa łącznie sześć godzin. Trzy razy wspólnota schodzi się na wegetariański posiłek (na terenie opactwa, w ramach pokuty, nie spożywa się mięsa). 

Codziennie wstawiają się za tych, którzy zapomnieli o Bogu, ale nie modlą się o to, aby ci "źli", stali się „dobrymi”, ale żeby wszyscy znaleźli dobro i prawdę. To zasadnicza różnica. 

Nie czują się w niczym lepsi. Przeciwnie, mają poczucie, że są łotrami, grzesznikami, których Jezus uratował, a następnie powołał. 

Często w kościele lubimy określać się przez swoją użyteczność, natomiast mnisi definiują się przez swoją nieużyteczność. Tam wszystko jest na odwrót. Jakbyś przeszedł na drugą stronę lustra. 

Trapiści są jak bobry Pana Boga (trafne określenie o. Michała Zioło). Świetni inżynierowie, hydrotechnicy i jedyne zwierzęta potrafiące na taką skalę zmieniać środowisko. Bobry mieszkają w dolinach rzecznych i mają swoje zdanie na temat tego, jak ta dolina powinna wyglądać. Ludzie dążą do wyrównania, osuszenia, bobry przeciwnie, unaturalniają. Choć bardzo pracowici, nie potrzebują, aby ktoś o ich pracy wiedział. Kochają ciszę, wodę, lasy i samotność. Ludzi także lubią, ale w relacjach są nieśmiali i płochliwi. Gdyby ktoś kazał im stanąć w blasku reflektorów najchętniej uciekliby zawstydzeni. 

Nie przepadają za egzaltacją, przesadą oraz nadmiarem słów - większą jedność odczuwają z ludźmi nie poprzez komunikację, ale komunię. Nie mają zaufania do mistycznych wizji, cudowności, nie oczekują duchowych wrażeń, a nawet kiedy te się pojawią, najchętniej je ignorują. Pojawiające się emocjonalne stany traktują jak rozpaloną zapałkę, a ta szybko się zapala i równie szybko gaśnie, emocje mogą fałszować rzeczywistość. Większą bowiem łaską jest widzenie własnych grzechów, niż aniołów. 

***

Klasztor klauzurowy jest niczym elektrownia. Miejsce, które dostarcza energię dzięki modlitwie. Nie ochrania się elektrowni, po to, aby zatrzymać energię, lecz żeby powstrzymać niepowołanych ludzi przed zakłóceniem jej pracy.

Tym co pomaga zachować czujność i pokój serca jest całkowite milczenie. Ono jest wyrazem miłości do innych braci. Dzięki temu podczas pracy czy posiłku nie czujesz się w obowiązku podtrzymywać rozmowy, co daje poczucie wolności oraz duchowej jedności, ponad słowami. 

Porozumiewają się znakami. Rozmawiać można tylko w wyjątkowych sytuacjach i wyznaczonych do tego miejscach. 

Architektura jest prosta i zachwycająca, przestrzeń ma służyć oczyszczeniu zmysłów, aby nie zajmowały ich sprawy zbędne. Zaskakuje codzienna troska o szczegóły, niewielka gałązka bazi pod krzyżem, świeży kwiatek pod figurką Matki Bożej na klasztornym korytarzu.

Pamiętają naukę świętych Ojców, że zbawienie rozpoczyna się od poznania siebie. Dlatego też codziennie wieczorem odbywa się najstarsza monastyczna praktyka nazywana ekshomologezą, czyli wyjawianiem myśli przed wyznaczonym do tego ojcem. Wszystko po to, aby zobiektywizować swoje doświadczenie i przestać żyć w myślach, nieustannie pisząc w głowie kolejne scenariusze do życiowych filmów w nieskończoność rozważając to co minęło, albo ma nadejść. Istotą kontemplacji jest bowiem mocniejsze zakorzenienie się w tym, co daje mi teraz Bóg. Myśli tu przeszkadzają, zabierają przytomność, odrywając od tego co jest. Dlaczego to tak istotne? Ponieważ Boga możemy spotkać jedynie w dwóch momentach: w chwili obecnej i chwili śmierci. 

***

Na popołudniowym rozdaniu pracy dowiaduję się, że trafię do miejscowego tartaku. Boję się czy starczy mi sił, nie ma tu jednak miejsca na tłumaczenia lub użalanie się nad sobą. Młody trapista, stojący obok, będzie mnie uczył prawidłowo ucinać drzewo. Choć różnimy się wiekiem o ponad dziesięć lat, to ja staję się uczniem, on nauczycielem. Ma ciemne, uśmiechnięte oczy, przyjazną twarz i trzeźwe spojrzenie. Kiedy słyszy o czekającej pracy z prostotą stwierdza: „Trapista musi być silny, aby był w stanie nieść grzechy całego świata”. Tym zdaniem wywołuje uśmiech u swoich braci. 

Mnisi mają subtelne, ale i inteligentne poczucie humoru, nie ma ono nic z cynizmu czy próby poniżania kogokolwiek. Dyskretny humor rozbraja szkodliwy nadmiar i jest zawsze oznaką zdrowej wspólnoty. Nie bez powodu smutek i narzekanie zaliczane były do grzechów głównych, będąc oznaką choroby duszy. Jeśli trwają zbyt długo, może to oznaczać nawet brak powołania. 

Twarze najmłodszych, ale i najstarszych mnichów są pogodne. Może dlatego, bo przestali już żyć dla siebie?

***

Uczestniczyłem w kapitułach, słuchałem komentarzy opata do reguły św. Benedykta, a także wykładów dla braci w formacji. Solidna monastyczna teologia, oparta na doświadczeniu świętych Ojców, zakorzeniona w codzienności, boleśnie prawdziwa. 

Na pierwszą konferencję przychodzę z notatnikiem, niczym rasowy dominikanin. Dwóch mnichów znakami daje mi sygnał, żebym odłożył długopis. „Nie zapisuj, tylko słuchaj. Jeśli Bóg uzna, że ma coś do ciebie trafić, zapamiętasz. Jeśli nie, widocznie teraz tego nie potrzebujesz”. 

Wszystko co wartościowe dzieje się we właściwym czasie. Nie wolno wyprzedzać łaski.

Krótki filmik opowiadający o życiu mnichów z Nowego Dworu. Tłumaczenia „ze słuchu” dokonał Szymon Popławski OP.

- Jedną z największych trudności po przyjściu do klasztoru jest to, że człowiek się zderza sam ze sobą. Gdy człowiek przyjdzie, ma mniej lub więcej, ale częściej jednak więcej iluzji na swój temat.  Cisza natomiast jest decyzją na to, by widzieć siebie samego takim jakim się jest. A to nie zawsze jest łatwe. 

- Nie podejmujemy się apostolskich zadań, nie zajmujemy się prowadzeniem parafii czy szpitala, żyjemy w klasztorze i  próbujemy całe nasze życie dać Bogu. 

- Wstajemy o godzinie trzeciej, piętnaście minut później mamy pierwszą modlitwę. Noc jest czasem, gdy większość ludzi śpi, a mnisi właśnie wstają o tej godzinie, aby się modlić za tych ludzi, by się znaleźć z nimi w ich miejscu. Nie mówię, że mnisi są lepszymi ludźmi, niż ci na zewnątrz. Mnisi są takimi samymi łotrami, jak ci na zewnątrz, ale próbujemy skręcać w stronę Boga i modlić się za ludzi, którzy nie są przy Nim. 

- Architektura kościoła i klasztoru jest pomyślana w ten sposób, by zostały usunięte wszystkie rzeczy, które mogą tam być, ale też nie muszą. 

- Tożsamość to świadomość tego, kim jestem. Nie jest to jednak świadomość na podstawie tego, co przeczytałem w książce. Chodzi o świadomość, która w swojej istocie dotyka tego, kim naprawdę jestem i tego, co już przeżyłem; to jest odkrywanie tego, co już we mnie jest. To jest najważniejsze, ale również nieproste. 

- Nie musimy chodzić na kursy odkrywania tożsamości i nie musimy jeździć na kursy medytacji. Wystarczy zrobić porządek w samym sobie. Tożsamość leży u korzeni szczęśliwego życia. Jeśli wiem, kim jestem, skąd i dokąd idę, wtedy mogę zrobić w życiu coś porządnego. Jeśli jesteśmy zdolni odkryć ten cel, że wyszedłem od Boga i znowu do Niego wracam, wtedy nagle wiele rzeczy zaczniemy widzieć w innym świetle.

- Praca jest znakomitym wskaźnikiem tego, kim jest człowiek, w jaki sposób człowiek się ustosunkowuje do trudności, które się pojawiają, jak sobie z nimi radzi. Klęcząc w kościele, tego się nie dowie.

- Każdy człowiek tęskni za tym, co jest prawdziwe, co będzie trwać i co go przekroczy. Wtedy pojawiają się pierwsze przejawy niepokoju, początki poszukiwania i właściwego ukierunkowania się w życiu. Każdy z nas tęskni za Bogiem i każdy z nas jest zdolny do właściwej relacji z Nim. 

- Czy życie trapisty może być szczęśliwe? Może, ale wtedy, gdy trapista naprawdę spotka się w klasztorze z Bogiem. To jest podstawowy cel mniszego życia - spotkać się z Bogiem w osobistej relacji. On jest obecny tu i teraz.