Dobra i zła samotność

Niechaj będzie gdzieś miejsce, gdzie możesz naturalnie, spokojnie oddychać i nie musisz z trudem chwytać powietrza. Miejsce, gdzie Twój umysł może być bezczynny i zapomnieć o wszystkich sprawach.











W latach trzydziestych XX wieku pewien admirał o nazwisku Byrd udał się samotnie na Antarktydę w celu prowadzenia   polarnej stacji meteorologicznej.  Chciał uciec, jak twierdził, od presji życia codziennego. Nalegał aby wysłano go tam samego. W swoich dziennikach przyznaje, że pragnienie prowadzenia obserwacji meteorologicznych nie stanowiło jego głównej motywacji, choć posłużyło za wygodny pretekst, by przeżyć to samotnicze doświadczenie:

Pomijając pracę meteorologiczną i badanie zórz, nie miałem żadnych istotnych powodów, by tam wyruszyć. Naprawdę, żadnych powodów tego rodzaju. Jakichkolwiek, pomijając pragnienie człowieka, który chce przeżyć w pełni pewne doświadczenie, być przez chwilę sobą, zakosztować spokoju, ciszy i samotności, by odkryć, jak cenną wartością są w rzeczywistości.

Byrd nie uciekał przed żadnych nieszczęściem. Opisywał samego siebie jako osobę o nadzwyczaj szczęśliwym życiu prywatnym. Niemniej jednak wywierana na niego w ciągu czternastu lat presja organizowania różnego rodzaju ekspedycji, połączona z nieustannym niepokojem o pieniądze na ich sfinansowanie, wywołała u niego efekt, który określał mianem „osaczającego zamętu”. Dotarł do punktu, w którym życie zaczęło wydawać mu się bezsensowne. Czuł, że nie ma czasu na czytanie tych książek, które chce czytać, nie ma czasu na słuchanie muzyki, której rzeczywiście chce słuchać. „Pragnąłem czegoś więcej niż prywatności w sensie czysto terytorialnym. Pragnąłem zatopić korzenie w pewnej ożywczej filozofii.

Poddał próbie swoje zdolności przetrwania w rzeczywistości surowszej niż cokolwiek, czego dotąd doświadczył. W swoim dzienniku zapisał:

Dziś o 4.00 wybrałem się na przechadzkę przy 89 stopniach Fahrenheita mrozu. (…) zatrzymałem się, by wsłuchać się w ciszę. Dzień umierał, noc przychodziła na świat w wielkim pokoju.  Dostrzegłem tam nieuchwytne procesy i siły kosmosu, harmoniczne i bezdźwięczne. Harmonia, to było to! To właśnie wyłoniło się z ciszy – subtelny rytm, ton doskonałej struny, zapewne muzyka sfer. Wystarczyło pochwycić ten rytm, by momentalnie stać się jego częścią.

Przy innej okazji pisze, że czuł się bardziej „żywy”  niż w jakimkolwiek innym okresie życia.
Po przejściu próby samotności zapisał:

Wziąłem stamtąd coś, czego wcześniej w pełni nie posiadałem – umiejętność doświadczania czystego piękna, cudu tajemnicy życia i prostego systemu wartości. (…) Cywilizacja nie zmieniła moich idei. Żyję teraz prościej, a w moim życiu jest więcej spokoju.

To wciąż powtarzany, niezwykle silny postulat Mertona. Mieć momenty, kiedy odchodzi się od otoczenia. O ile  prawdziwa, wewnętrzna samotność nie zależy od innych ludzi (można być samotnym żyjąc wśród setek osób), to jednak istnieje mechanizm, który pomaga ją znaleźć, a który ściśle związany jest z pewną topografią, z rzeczywistym, fizycznym odizolowaniem się.

Powinieneś mieć przynajmniej pokój lub jakiś kąt, gdzie nikt cię nie znajdzie, nikt ci nie przeszkodzi, nikt cię nie zauważy.

Ten kąt niech będzie miejscem, gdzie można będzie rozsupłać więzy łączące nas ze światem; gdzie możliwe stanie się rozluźnienie tych wszystkich mocnych strun, przywiązujących nas – przez wzrok, dźwięk, myśl – do obecności innych. A kiedy już znajdziemy takie miejsce – ojciec Ludwik radzi, by nie tylko uznać je za swoje, ale i pokochać i wracać do niego, kiedy tylko będzie to możliwe, nie śpiesząc się z zamienianiem go na inne.

Im bardziej jesteśmy samotni, tym bardziej jesteśmy razem. (T. Merton)

Tą osobistą pustynią może być nie tylko zaciszne miejsce własnego domu, ulubione miejsce gdzieś na łonie przyrody, ale mogą to być też kościoły, swoiste „jaskinie ciszy”, ciche i spokojne samotnie obecne na pełnych zgiełku i hałasu ulicach wielkich miast, gdzie człowiek może znaleźć schronienie przed „nieznośną arogancją świata biznesu”.

Zdarza się, że w ulicznych samotniach można być bardziej samotnym niż w pokoju w swoim własnym domu. W domu zawsze może zdarzyć się, że człowiek zostanie odszukany i ktoś mu przeszkodzi – czego nie powinno się mieć za złe, bo czasem wymaga tego miłość.

Fizyczna samotność, prawdziwe skupienie i zewnętrzna cisza są potrzebne, ale - jak wszystkie rzeczy stworzone – są jedynie środkiem do celu.

Niebezpieczeństwo źle przeżytej samotności pojawia się wtedy, kiedy z pola widzenia traci się cel, który zawiera wszystkie inne, a którym jest miłość Boga. Tak przeżywana samotność jest samotnością fałszywą i może zamienić się w zwykły egoizm.  


Cytat w pod nagłówkiem pochodzi od Thomasa Mertona (Nowy posiew kontemplacji), zapiski admirała z książki angielskiego psychiatry Anthoniego Storra (Samotność). Korzystałem także z pracy magisterskiej Małgorzaty Groenwald (o samotności i milczeniu).